Τουλίπα

Στο γένος της τουλίπας υπάγονται 100 περίπου είδη βολβωδών φυτών, τα οποία προέρχονται από την Ευρώπη, την Δυτική και Κεντρική Ασία αλλά και τη Βόρεια Αφρική. Στην Ελλάδα βρίσκονται εννέα είδη αυτοφυούς τουλίπας. Από αυτά, η πιο δημοφιλής είναι η «Τουλίπα η κυματόφυλλος». Τα άνθη της έχουν σχήμα κουδουνιού, με εσωτερικό πορφυρό χρώμα και μια στενή ζώνη χρυσοκίτρινου χρώματος. Επίσης, χαρακτηριστική είναι η «Τουλίπα η νότια», η οποία έχει στενά φύλλα, χρυσοκίτρινα εσωτερικά άνθη και κόκκινα εξωτερικά.Μία άλλη φημισμένη Τουλίπα είναι η «Τουλίπα της Κρήτης», η οποία έχει κατάλευκα άνθη, με ροζ άκρες. Τέλος, ένα ενδιαφέρων είδος είναι η «Τουλίπα της Χίου». Στη Χίο φύονται τέσσερα είδη τουλίπας, από τα οποία τα τρία φύονται αποκλειστικά στον τόπο της και τις ονομάζουν "Λαλάδες".Κυρίως από τα είδη Tulipa gesneriana, Tulipa kaufmanniana, Tulipa fosteriana και Tulipa greigi, έχουν προέλθει οι σημερινές καλλιεργούμενες ποικιλίες και οι οποίες ανέρχονται σε 3000 περίπου, με αυξανόμενη τάση σε ετήσια βάση. Οι ποικιλίες αυτές, κατατάσσονται σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα με τα χαρακτηριστικά των ανθέων τους, το μέγεθος των φυτών, την προέλευση τους, την πρωιμότητα τους, κλπ. Οι περισσότερες ποικιλίες κατατάσσονται σύμφωνα με διαφορετικά συστήματα κατάταξης. Για παράδειγμα, στο ολλανδικό σύστημα του συνδέσμου«Royal General Bulbgrowers Association», υπάρχουν 17 ομάδες ποικιλιών, όπως είναι οι ομάδες Single late, Viridiflora, Parrot, Fosteriana, kaufmanniana, κ.λ.π.

Βοτανικά στοιχεία

Περιγραφή
Είναι φυτό βολβώδες, με σύνηθες ύψος 20 - 40 εκ, αλλά υπάρχουν και ποικιλίες που μπορεί να ξεπεράσουν τα 70 εκ. το οποίο εξαρτάται κυρίως από το είδος και την ποικιλία.
Ο βολβός της τουλίπας έχει στρογγυλοποιημένο σχήμα, που μοιάζει με αχλάδι στη βάση του και είναι οξύληκτο στην κορυφή. Αυτός, σκεπάζεται από ένα χιτώνα στιλπνό, ξηρό, με καστανό ή ερυθροκαστανό χρωματισμό. Οι βολβοί των ελληνικών ποικιλιών είναι μικρότεροι σε σχέση με τους ολλανδικούς και έχουν χνουδωτούς χιτώνες.
Κατά το φύτρωμα των βολβών, από την κορυφή τους, στην αρχή, εκπτύσσονται πλατιά, γκριζοπράσινα και άμισχα φύλλα, και στην συνέχεια τα ανθικά στελέχη, που έχουν ύψος 20-60 εκ ή και περισσότερο.
Η μορφή και το μέγεθος των ανθέων της τουλίπας, ποικίλουν. Υπάρχουν άνθη με τετραγωνισμένο ή επίμηκες σχήμα, με πέταλα που κλίνουν προς τα μέσα ή προς τα έξω. Επίσης, παρουσιάζονται τουλίπες με διπλά πέταλα με αποτέλεσμα να υπάρχουν διπλά ή πιο σύνθετα άνθη. Επιπλέον, τα πέταλα μπορεί να είναι στα άκρα τους κατσαρά. Επιπροσθέτως, υπάρχουν και πολύανθες τουλίπες. Αυτές παρουσιάζουν διακλαδώσεις με περισσότερα του ενός άνθη. Υπάρχουν πολλών χρωματισμών τουλίπες και αποχρώσεων, σε σημείο ώστε να είναι δύσκολο να τα καταγράψει κανείς. Το χρώμα της εξωτερικής πλευράς των πετάλων μπορεί να είναι διαφορετικό με εκείνο της εσωτερικής. Επιπλέον, τα πέταλα μπορούν να είναι δίχρωμα. Υπάρχουν γενότυποι τουλίπας στους οποίους το χρώμα αλλάζει, όπως για παράδειγμα υπάρχουν τουλίπες που στην αρχή είναι κατακίτρινες, στην συνέχεια παρουσιάζονται κάποια κόκκινα στίγματα, τα οποία προς το τέλος της ανθήσεως μεγαλώνουν, σε σημείο που καλύπτουν ολόκληρη την επιφάνεια των πετάλων. Υπάρχουν και αρωματικές τουλίπες, αλλά σε μικρό αριθμό γενοτύπων.
Τα κομμένα άνθη μπορούν να διατηρηθούν στους 20οC σε ελεγχόμενες συνθήκες από 4 -11 ημέρες.
Η πρώιμη άνθηση συνοδεύεται συχνά από την δημιουργία μικρού μήκους ανθικών βλαστών.
Πέραν όμως από τα άνθη που αποτελούν το κυρίαρχο στοιχείο της αισθητικής τους, τα φύλλα παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο. Το χρώμα των φύλλων ποικίλει από το πιο λαμπρό στο λιγότερο λαμπρό, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν ορισμένα στίγματα με πιο βαθυπράσινο χρώμα. Επίσης, η φορά των φύλλων παίζει σημαντικό ρόλο επειδή όταν φύονται με έντονη φορά προς τα επάνω, τότε μπορούμε να καλλιεργήσουμε την τουλίπα σε υψηλότερες πυκνότητες και να είναι ως δρεπτά άνθη καλύτερα συσκευασμένα στις ανθοδέσμες.
Η ευκολία παραγωγής βολβών, είναι πολύ σημαντικός παράγοντας στην καλλιέργεια της τουλίπας. Επίσης, το μέγεθος του βολβού πρέπει να έχει ένα ορισμένο όγκο, διότι μόνο οι ογκώδεις βολβοί μπορούν να βγουν στο εμπόριο και να ανθήσουν. Οι βολβοί πρέπει να έχουν τα απαραίτητα χαρακτηριστικά, ώστε να μπορεί να γίνει εύκολα η μηχανοποιημένη καλλιέργεια του φυτού. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι: το καλό εξωτερικό περίβλημα των βολβών που προστατεύει τους βολβούς από το σοκ, αλλά και το σχήμα τους να είναι τέτοιο ώστε να μη υπάρχουν καταστροφές των βολβών από τα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια. Σημαντικός παράγοντας είναι η ευκολία της συντήρησης των βολβών, αλλά και η αντοχή τους στις προσβολές από διάφορους εχθρούς και ασθένειες. Σήμερα, επιζητείται η αντοχή των βολβών στο φουζάριο και στις ιώσεις. Ειδικά στις ιώσεις είναι χαρακτηριστική η αντοχή των ειδών T.fosteriana, T.praestans.
Οι περισσότερες καλλιεργούμενες ποικιλίες της τουλίπας προέρχονται από υβριδισμό λόγω ευκολίας και ιδιαίτερα των ποικιλιών του είδους T.gesneriana.
Σε κάθε ανθικό στέλεχος αναπτύσσεται ένα απλό ή ένα διπλό άνθος, ενός ή περισσοτέρων χρωματισμών, σε όλες σχεδόν τις αποχρώσεις του λευκού, κρεμ, κίτρινου, χρυσοκίτρινου, πορτοκαλί, ρόδινου, κόκκινου, πορφυρού, σοκολατί, γαλάζιου, μπλε, βιολετί, ιώδους, ερυθρόμαυρου κ.τ.λ. Λίγα άνθη έχουν τόση μεγάλη ποικιλία χρωμάτων και σχημάτων ανθέων, όπως η τουλίπα.
Ανθίζει από το Μάρτιο μέχρι το Μάιο, ανάλογα με το είδος και την ποικιλία.

Πολλαπλασιασμός
Η οικογένεια Liliaceae, στην οποία ανήκει η τουλίπα, σχηματίζει υπόγεια βλαστικά όργανα που ονομάζονται βολβοί και τα οποία είναι διογκωμένα τμήματα των ριζών ή του βλαστού. Χαρακτηριστικό των βολβών είναι ότι φέρουν οφθαλμούς οι οποίο αναπτύσσονται και δίνουν νέους βλαστούς και φύλλα.
Η τουλίπα, πολλαπλασιάζεται με βολβούς και βολβίδια, τα οποία αναπτύσσονται αφού καταστραφεί ο μητρικός βολβός, όπως ακριβώς συμβαίνει και σε άλλα βολβώδη φυτά. Τα βολβίδια πρέπει να φυτεύονται πρωΐμότερα σε σχέση με τους βολβούς, δηλαδή κατά τον Αύγουστο ή Σεπτέμβριο, σε αποστάσεις και σε βάθος μερικών εκατοστών. Τα βολβίδια δίνουν άνθη κατά τον τρίτο χρόνο.
Οι βολβοί φυτεύονται το Σεπτέμβριο-Οκτώβριο, σε αποστάσεις 15-20 εκ και σε βάθος 10 εκ περίπου.
Ο βολβός που θα αναπτυχθεί ανθίζει μόνο μία φορά και στην συνέχεια θα πρέπει να αντικατασταθεί από ένα ή περισσότερους δευτερεύοντες βολβούς.
Οι βολβοί πριν από την καλλιέργεια τους πρέπει να δεχθούν ορισμένους χειρισμούς, ώστε να αρθεί ο λήθαργος των οφθαλμών. Μία διαδικασία που χρησιμοποιείται από τους παραγωγούς τουλίπας είναι η τεχνική του «φορτσαρίσματος» κατά την οποία οι βολβοί διατηρούνται σε ορισμένες θερμοκρασίες.
Η τουλίπα μπορεί να πολλαπλασιασθεί και με σπόρο. Οι σπόροι σπέρνονται τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο, αλλά τα σπορόφυτα παράγουν φυτά που δίνουν άνθη με διάφορα χρώματα λόγω υβριδισμού και επομένως δεν αποδίδουν πιστά την ποικιλία που επιθυμούμε να καλλιεργήσουμε. Για το λόγο αυτό ο τρόπος αυτός πολλαπλασιασμού χρησιμοποιείται από τους ερευνητές στα διάφορα ερευνητικά επιστημονικά κέντρα που έχουν σαν στόχο την δημιουργία νέων ποικιλιών τουλίπας.

Καλλιεργητικά στοιχεία για παραγωγή δρεπτού άνθους

Φύτευση
Για την παραγωγή δρεπτών λουλουδιών τουλίπας στην Ελλάδα, χρησιμοποιούνται συνήθως οι εισαγόμενοι βολβοί από το εξωτερικό που έρχονται κυρίως από την Ολλανδία. Οι βολβοί που χρησιμοποιούνται έχουν ένα ελάχιστο μέγεθος 10/12 ή 12/14, ώστε να μπορούν να αναπτυχθούν και να ανθήσουν. Η παραγωγή των βολβών στις χώρες παραγωγής τους γίνεται σε ψυχρά κλίματα και σε εδάφη που έχουν καλή στράγγιση στο ύπαιθρο. Στην περίπτωση που φυτευτούν βολβίδια, αυτά πρέπει να φυτεύονται το φθινόπωρο και να συλλέγονται στο τέλος του καλοκαιριού οι βολβοί, οπότε γίνεται ο διαχωρισμός σε εμπορεύσιμους και μη βολβούς ανάλογα με το μέγεθος τους. Μόνο οι βολβοί που έχουν το κατάλληλο μέγεθος χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες.
Στην συνέχεια φυτεύονται σε ρηχά κιβώτια μέσα σε υγρή άμμο σε μεγάλη πυκνότητα, σχεδόν σε επαφή ο ένας βολβός με τον άλλον και τα κιβώτια αυτά τοποθετούνται στη συντήρηση σε ψυγεία θερμοκρασίας 8-10ο C μέχρι να βγάλουν ρίζες και να αναπτυχθεί 2-3 εκατοστά το ακραίο μερίστωμα. Μετά από αυτό το στάδιο κατεβάζουν τη θερμοκρασία στους 2ο C. Στην θερμοκρασία αυτή μπορούν οι βολβοί να συντηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα και συνήθως συντηρούνται μέχρι να πουληθούν σε ανθοπαραγωγούς.
Οι ανθοπαραγωγοί αγοράζουν τα κιβώτια με τους προβλαστημένους και ριζωμένους βολβούς και τα τοποθετούν στο έδαφος του θερμοκηπίου ή σε τραπέζια σε θερμοκρασία 12-14ο C τη νύκτα και 16-18ο C την ημέρα. Μετά από 25-30 ημέρες ανθίζουν και είναι έτοιμοι για συγκομιδή των λουλουδιών

Έδαφος-λίπανση
Το υπόστρωμα στο οποίο πρέπει να καλλιεργείται η τουλίπα, πρέπει να είναι ελαφρύ, με καλή αποστράγγιση. Συνιστάται, το μίγμα αυτό να αποτελείται από φυτόχωμα, άμμο και τύρφη και να έχει μία αναλογία χώματος – άμμου – τύρφης (1 : 1 : 1) και ρΗ ελαφρά όξινο έως ουδέτερο 5,5-7.
Η λίπανση που απαιτείται πρέπει να γίνεται μια φορά την εβδομάδα. Το λίπασμα που συνήθως χρησιμοποιείται είναι η νιτρική αμμωνία σε μία αναλογία 2,5 kgr/m3 αρδευτικού νερού. Το λίπασμα αυτό δίνεται την μια εβδομάδα, ενώ την επόμενη χρησιμοποιείται ένα λίπασμα του τύπου 11-15-15 που είναι εμπλουτισμένο με ιχνοστοιχεία σε μία αναλογία 2 kgr/m3 νερού.

Συσκευασία
Οι παραγωγοί της τουλίπας μεταφέρουν τα κιβώτια με τους ανθισμένους βολβούς πρώιμα, στο στάδιο του κλειστού λουλουδιού, πριν ανοίξουν τα άνθη, στο συσκευαστήριο όπου διαχωρίζονται τα ανθοφόρα στελέχη μαζί με τα φύλλα από τους βολβούς. Τα άνθη συσκευάζονται σε μάτσα των 20 ή των 50 τεμαχίων σε χάρτινα περιτυλίγματα που έχουν συνήθως το σχήμα του χωνιού, ενώ οι βολβοί συνήθως αχρηστεύονται ή χρησιμοποιούνται ξανά για παραγωγή βολβών.
Στην Ελλάδα οι τουλίπες φυτεύονται υπαίθρια ή σε θερμοκήπια από το Νοέμβριο έως το Μάρτιο, επειδή επιδιώκεται η παραγωγή να είναι έτοιμη για πώληση από τον Δεκέμβριο έως τον Απρίλιο.

Εχθροί και ασθένειες
Υπάρχουν διάφορες μυκητολογικές ασθένειες που μπορούν να προσβάλουν τους βολβούς, τα φύλλα και τα άνθη. Αυτές είναι το φουζάριο, η ανθράκνωση, ο βοτρύτης, η σκωρίαση, κτλ. Αν όμως φυτευτούν στην κατάλληλη τοποθεσία όσον αφορά την υγρασία του εδάφους, αλλά και της ατμόσφαιρας, οι πιθανότητες από σχετικές προσβολές ελαχιστοποιούνται.
Επίσης, μπορεί να προσβληθεί από ορισμένους εχθρούς όπως είναι διάφορα έντομα. Κυριότερος εχθρός της τουλίπας είναι οι αφίδες.
Σε περίπτωση ασθενειών ή εχθρών γίνεται η κατάλληλη καταπολέμηση με τα κατάλληλα φυτοφάρμακα.

Παραγωγή
Η παραγωγή που μπορεί να δώσει ένα στρέμμα θερμοκηπίου, σε διάρκεια ενός χρόνου, κυμαίνεται μεταξύ 200-500 χιλιάδες ανθέων τουλίπας, ανάλογα με το σύστημα καλλιέργειας που θα χρησιμοποιηθεί.
Η τουλίπα, είναι φυτό, που μπορεί να καλλιεργηθεί στην χώρα μας στα θερμοκήπια αλλά και υπαίθρια, αν και δεν θεωρείται ιδιαίτερα προσαρμοσμένο στο κλίμα της χώρα μας. Η χώρα μας διακρίνεται για την μεγάλη ηλιοφάνεια αλλά και για την απότομη άνοδο των θερμοκρασιών κατά την άνοιξη. Οι συνθήκες αυτές συντελούν στη συντόμευση της διάρκειας της ανθοφορίας των φυτών αλλά και η διάρκεια ζωής των φυτών. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα μερικές φορές να μην προλαβαίνουν τα φυτά να αναπτύξουν βολβό μεγάλου μεγέθους και επομένως οι βολβοί αυτοί δεν μπορούν να δώσουν λουλούδι τον επόμενο χρόνο, αλλά μόνο φύλλα. Άνθη δίνουν στον τρίτο χρόνο, αφού στον δεύτερο αναπτύξουν βολβό αρκετού μεγέθους. Αυτό το πρόβλημα είναι εντονότερο στις μεσοπρώιμες και τις όψιμες ποικιλίες.