Απώλεια των τροφίμων και σπατάλη των τροφίμων: Ένα παγκόσμιο πρόβλημα που μας αφορά όλους!

Περίπου 88 εκ. τόνοι τροφίμων εκτιμάται ότι σπαταλώνται στην Ε. Ένωση σε ετήσια βάση, αξίας 143 δις € (FUSIONS), ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο, χάνονται ή σπαταλώνται περίπου 1,3 δισ. τόνοι ετησίως, δηλ. το 1,3 των τροφίμων που παράγονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο, (FAO).

Η απώλεια και η σπατάλη των τροφίμων παρατηρείται σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού, από την αγροτική παραγωγή έως την τελική κατανάλωση των νοικοκυριών. Στην Ε. Ένωση, οι τομείς που συμβάλλουν κυρίως στην σπατάλη των τροφίμων είναι τα νοικοκυριά (53%), η μεταποίηση (19%), ακολουθούμενες από τις υπηρεσίες τροφίμων (12%), την πρωτογενή παραγωγή (11%) και το χονδρικό και λιανικό εμπόριο (5%) (FUSIONS). Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι συντελεστές της αλυσίδας τροφίμων συμβάλλουν στην απώλεια και σπατάλη των τροφίμων και συνεπώς μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην πρόληψη και μείωσή τους.

Σύμφωνα με τον FAO, οι αιτίες που προκαλούν είτε την απώλεια είτε τη σπατάλη των τροφίμων εντοπίζονται από το στάδιο της προ-συγκομιδής έως την κατανάλωση και εντοπίζονται στις πρακτικές παραγωγής, στα πρότυπα ποιότητας, στη μη συγκομιδή, στην υπερ-παραγωγή, στον ανεπαρκή προγραμματισμό, στις τεχνικές συγκομιδής, στις συνθήκες αποθήκευσης, στη μεταφορά ιδιαίτερα των νωπών προϊόντων, στην αυξανόμενη ευημερία και τον πλούτο των νοικοκυριών, στην ανάπτυξη του τομέα των εστιατορίων και της τροφοδοσίας, στην κακό σχεδιασμό των αγορών των νοικοκυριών, στην απόρριψη τροφίμων λόγω σύγχυσης με τις ημερομηνίες «best before» και «use-by», στις υπερβολικές μερίδες που δεν καταναλώνονται, στις καταναλωτικές συνήθειες (πχ. προμήθειες για μεγάλες χρονικές περιόδους), στο μέγεθος της συσκευασίας, στις μαζικές προσφορές κλπ.

Αναμφισβήτητα, η σπατάλη των τροφίμων αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα, με πτυχές οικονομικές αλλά και περιβαλλοντικές, αν αναλογιστούμε ότι καταναλώνται φυσικοί πόροι για την παραγωγή τροφίμων. Η ανάγκη μείωσης της σπατάλης των τροφίμων καθίσταται επιτακτικότερη, αν λάβουμε υπόψη ότι η παγκόσμια ζήτηση για τρόφιμα αναμένεται να αυξηθεί σε 60% (αύξηση πληθυσμού και εισοδήματος, αλλαγές καταναλωτικών προτύπων, FAO). Ωστόσο, η σπατάλη των τροφίμων δεν έχει μόνο οικονομικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις. Αποτελεί ταυτόχρονα ένα τεράστιο κοινωνικό και ηθικό πρόβλημα, εάν αναλογιστούμε την επισιτιστική ανασφάλεια και την πείνα, εάν αναλογιστούμε ότι περίπου 800 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από χρόνιο υποσιτισμό, ο οποίος πλήττει σχεδόν έναν στους τρεις ανθρώπους στον πλανήτη (OHE). Υποσιτισμός σημαίνει ότι ένα άτομο δεν είναι σε θέση να αποκτήσει αρκετό φαγητό για να καλύψει τις ελάχιστες ημερήσιες ενεργειακές ανάγκες σε διατροφικές συνήθειες, σε διάστημα ενός έτους, ενώ ο FAO ορίζει την πείνα ως συνώνυμη με το χρόνιο υποσιτισμό.
Κατά συνέπεια, απαιτείται συντονισμός όλων των εμπλεκομένων φορέων, βελτίωση της νομοθεσίας και των πολιτικών που θα περιορίσουν την σπατάλη των τροφίμων αλλά και θα συμβάλλουν στην αναδιανομή των πλεονασμάτων τροφίμων, ευαισθητοποίηση, αλλαγή συμπεριφοράς των καταναλωτών, ανταλλαγή καλών πρακτικών, βελτιώσεις στον τομέα της εστίασης (ξενοδοχεία, νοσοκομεία, καντίνες, εστιατόρια κλπ), χρήση ως ζωοτροφές, κομποστοποίηση, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Η μείωση της απώλειας και της σπατάλης των τροφίμων θα συμβάλλει τόσο προστασία των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος όσο και στην επισιτιστική ασφάλεια και στην καταπολέμηση της πείνας, που αποτελούν παγκόσμιους στόχους των Ηνωμένων Εθνών.

Ατζέντα Βιώσιμης Ανάπτυξης 2030 και σπατάλη των τροφίμων

Στις 25 Σεπτεμβρίου 2015, η Ολομέλεια των Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησε ένα σύνολο στόχων για τον τερματισμό της φτώχειας, την προστασία του πλανήτη και την εξασφάλιση της ευημερίας για όλους, στο πλαίσιο μιας ατζέντας 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη.

΄Όλα τα μέλη του ΟΗΕ, συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ και της Ελλάδας, έχουν δεσμευτεί για την επίτευξη 17 αναπτυξιακών στόχων έως το 2030. Ο στόχος 12 «Εξασφάλιση βιώσιμων μοντέλων κατανάλωσης και παραγωγής» συμπεριλαμβάνει τη σπατάλη των τροφίμων, (υποστόχος 12.3) και συγκεκριμένα τη μείωση κατά το ήμιση της κατά κεφαλήν σπατάλης τροφίμων σε επίπεδο λιανικής πώλησης και καταναλωτή, καθώς και τη μείωση της απώλειας απωλειών τροφίμων κατά μήκος της αλυσίδας παραγωγής και εφοδιασμού.

Προς την κατεύθυνση υλοποίησης των δεσμεύσεων αυτών, η Ε. Ένωση υιοθέτησε μια νέα δέσμη μέτρων για την κυκλική οικονομία, προκειμένου να βοηθήσει τη μετάβαση των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και των καταναλωτών σε μια ισχυρότερη και πιο κυκλική οικονομία, όπου η αξία των προϊόντων, των υλικών και των πόρων παραμένει στην οικονομία όσο το δυνατόν περισσότερο, και η παραγωγή αποβλήτων περιορίζεται στο ελάχιστο, όπου οι πόροι χρησιμοποιούνται με πιο βιώσιμο τρόπο, με δράσεις που θα αποφέρουν οφέλη για το περιβάλλον αλλά και την οικονομία, συμβάλλοντας έτσι στις προσπάθειες της ΕΕ να αναπτύξει μια βιώσιμη, αποδοτική και ανταγωνιστική οικονομία με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και αποδοτική αξιοποίηση των πόρων.

Στις 2 Δεκεμβρίου 2015, η Ε. Επιτροπή ανακοίνωσε προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το «Σχέδιο δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία», για την επιτυχή υλοποίηση του οποίου είναι απαραίτητη η συμβολή των κρατών μελών, των περιφερειών, των δήμων, των μεμονωμένων επιχειρήσεων, των πολιτών. Η σπατάλη των τροφίμων αποτελεί έναν από τους τομείς προτεραιότητας του Σχεδίου Δράσης, για τον οποίο η Επιτροπή προτείνει:

• Να αναπτυχθεί κοινή ευρωπαϊκή μεθοδολογία για τη μέτρηση της σπατάλης τροφίμων και τον προσδιορισμό σχετικών δεικτών, προκειμένου να υπάρξουν αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία.
• Να δημιουργηθεί μια «πλατφόρμα» με τα κράτη μέλη και τα ενδιαφερόμενα μέρη με σκοπό να στηριχθεί η επίτευξη των βιώσιμων αναπτυξιακών στόχων αναφορικά με την σπατάλη τροφίμων, μέσω της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών και της αξιολόγησης της προόδου με την πάροδο του χρόνου.
• Να ληφθούν μέτρα για να διευκρινίσει την ενωσιακή νομοθεσία σχετικά με τα απόβλητα, τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές και για τη διευκόλυνση της δωρεάς τροφίμων και τη χρησιμοποίηση των πρώην τροφίμων και των υποπροϊόντων της αλυσίδας τροφίμων στην παραγωγή ζωοτροφών, χωρίς να διακυβεύεται η ασφάλεια των τροφίμων και των ζωοτροφών και
• Να εξεταστούν τρόποι για τη βελτίωση της χρήσης της σήμανσης ημερομηνίας από παράγοντες στην αλυσίδα των τροφίμων και της κατανόησής της από τους καταναλωτές, ιδίως της ετικέτας «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από».

Παράλληλα, η Ε. Επιτροπή προχώρησε σε πρόταση τροποποίησης της Οδηγίας 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα, βασικό σημείο της οποίας αποτελεί η προώθηση από τα κράτη μέλη μέτρων για την πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων τροφίμων και της μέτρησης της προόδου μείωσής τους.

Η Πλατφόρμα για την Απώλεια των Τροφίμων και τη Σπατάλη των Τροφίμων ήδη έχει συσταθεί και αποτελεί ένα φόρουμ ανταλλαγής εμπειρογνωμοσύνης, καλών πρακτικών και αξιολόγησης της προόδου, με συμβουλευτικό χαρακτήρα και χωρίς να υποκαθιστά μόνιμες επιτροπές και ομάδες εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής και του Συμβουλίου. Στην πλατφόρμα συμμετέχουν εκπρόσωποι των αρμοδίων Υπουργείων των κρατών μελών, εκπρόσωποι διεθνών οργανισμών (FAO, ΟΟΣΑ, Πρόγραμμα Η.Ε. για το Περιβάλλον), οργανισμοί του ιδιωτικού τομέα που εμπλέκονται στη διατροφική αλυσίδα, καθώς και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις.

Η Πλατφόρμα συνεδρίασε για πρώτη φορά στις 29 Νοεμβρίου 2016, υπό τον Επίτροπο Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων κ. Vytenis Andriukaitis. Στη διάρκειά της, παρουσιάστηκαν τα σχέδια κατευθυντηρίων οδηγιών για τη δωρεά τροφίμων και τη χρήση πρώην τροφίμων για ζωοτροφές, καθώς επίσης σχέδιο εγγράφου εργασίας για την παρακολούθηση των αποβλήτων τροφίμων. Το έργο της Πλατφόρμας θα υποστηρίζεται από θεματικές υπο-ομάδες (πχ. υπο-ομάδα για τη δωρεάν διανομή τροφίμων).